Hermann Diethelm (1877-1916)

== Ter herinnering aan de 100e sterfdag van Hermann Diethelm, 17 augustus 2016 ==

[Deutscher Tekst]

100 Jaar geleden
In het dagelijkse leven werk ik o.a. samen met Tony, een Engelse collega in mijn team. Tony's overgrootvader - Arthur E. Davison - is in de Eerste Wereldoorlog gevallen in Ieper, ten tijde van de Tweede Slag om Ieper. Ieper werd berucht vanwege de eerste inzet van gifgas door de Duitsers; dat gebeurde in de dagen dat Tony's overgrootvader is gevallen. Lees hier meer over Arthur E. Davison en een kort verslag van de handelingen van zijn battalion in de buurt van Ieper.
Bij toeval ontdekten we dat we hier een parallelle voorgeschiedenis hebben: mijn overgrootvader - Hermann Diethelm - is namelijk ook gevallen in de Eerste Wereldoorlog, op 17 aug 1916 in Frankrijk, waarschijnlijk in de Slag aan de Somme. Onze overgrootvaders vochten dus aan verschillende zijden van een slepende, verschrikkelijke oorlog.

Diethelm uit de 'March' (kanton Schwyz, Zwitserland)

De wortels van de familie Diethelm liggen in de March, een district ten zuidoosten van de Zürichsee in Zwitserland. Daar is de geschiedenis van de Diethelms tot in de 13e eeuw terug te traceren.

March in Zwitserland (met o.a. de gemeente Schübelbach)

De Diethelms zijn in de 19e eeuw vooral aktief geweest in de melk- en kaasproductie, hier staat de regio ook bekend om. De productie van harde kazen (b.v. Tilsiter, Emmenthaler) vereist een zorgvuldige controle van de temperatuur en de kazen moeten 4-12 maanden rijpen. Uitval ontstaat als de melk niet de juiste kwaliteit heeft of als het proces niet nauwgezet wordt uitgevoerd. In de 19e eeuw vindt verregaande professionalisering plaats van de kaasproductie; tevens worden er 'Käserei-inspecktionen' ingesteld.

Aan het eind 19e eeuw komen de kaasprijzen onder druk te staan en heeft men in de March steeds meer last van concurrentie, namaak-producten uit Bayern, Westpreussen, Oostenrijk, Frankrijk en Rusland. Maar vooral de concurrentie met 'vreemde' kazen, Chester (Engeland en Noordamerika) en 'Holländerkäse', brengt de handel onder grote druk. Hier hebben ook de Diethelms onder te lijden. Migratie is één van de manieren om op zoek te gaan naar een beter leven.
De motivatie voor emigratie is echter vaak een combinatie van persoonlijke en zakelijke motieven; groter wordende families, ervaringen van reeds geemigreerde familie en kennissen, oorlogshandelingen en verlies van bezittingen elders, faillissementen, falen door speculaties etc. spelen allemaal een rol.

Weichseldelta

De delta van de Weichsel (Vistula), de rivier die o.a. bij Danzig in de Oostzee uitmondt, was door verschillende dijkdoorbraken in de 16 eeuw langdurig ondergelopen en dreigde te verzompen. Nederlandse Mennonieten, vervolgd vanwege hun godsdienst en verjaagd in het tweede deel van de 16 eeuw, vestigden zich in deze delta en hebben het land drooggelegd en geschikt gemaakt voor gebruik. De Mennonieten leefden in zogenaamde "Holländerdörfer". Hier belijden ze hun eigen geloof, hebben hun eigen taal en gebruiken voor de bewerking van het land. De boerderiijen liggen niet aan een dorpsstraat, maar centraal in het land. In 1622 hebben de mennonieten al een onderlinge brandverzekering (door de burgemeester van Danzig erkend). In deze delta zullen de Diethelms zich vestigen, in verschillende plaatsen; Hermann Diethelm komt in Gross Montau terecht.

Weichseldelta met Nederlandse nederzettingen

Emigratie

Rond het midden van de 19e eeuw zijn het de nazaten van drie gezinnen Diethelm die migreren van de March naar de Weichseldelta. Het zijn de nazaten van de drie gezinnen van twee broers en hun zus, kinderen van Johann Laurenz Diethelm (1748-1814):

1. Johann Josef Diethelm (1776-1823) x Anna Elisabeth Diethelm
2. Heinrich Anton Diethelm ((1784-1847) x Anna Maria Gutmann
3. Josef Leonz Diethelm (1770-...) x Maria Katharina Diethelm
    - Bartholomäus (1816-1883), 'Kantonsrichter' x Regina Rouss
        - Bartholomäus (1837-1915) x Caroline Diethelm (1853-1931)
            - Hermann Diethelm (1877-1916) x Maria Höfliger (1878-1962)

Johann Josef en Heinrich Anton waren beiden Landammann (voorzitter van de kantonsregering). De genoemde voorvaderen van Hermann Diethelm worden, incl. Hermann zelf, allemaal in Schübelbach geboren.

Johann Josef, Heinrich Anton en Maria Katharina zijn broers en zus. Josef Leonz Diethelm en Maria Katharina (ook een Diethelm), zijn de overgrootouders van mijn overgrootvader Hermann Diethelm.
Een zoon van Johann Josef Diethelm, ook luisterend naar de naam Josef Leonz Diethelm (1820-...) is waarschijnlijk de eerste die is geemigreerd.

Hermann Diethelm en zijn gezin

Hermann Diethelm (27-11-1877, Schübelbach - 17-08-1916, Frankrijk)
x Marie Höfliger (06-12-1878, Sadlauken/Bremerhaven - 15-08-1962, Bremerhaven)

Hermann huwt in 1910 in Danzig de één jaar jongere Marie Höfliger. Hij verdient zijn inkomen met het runnen van een melkfabriek. Dat lijkt hem goed af te gaan. Bovenaan deze pagina is het hoofd te zien van een voorgedrukte nota uit 1913 met het trotse logo van de melkfabriek.

'Molkerei' en 'Wohnhaus' Hermann Diethelm (Montau, Schwetz)

In het gezin van Hermann en Marie worden achtereenvolgens de dochters Gerda (1911), Anni (1912), Ilse (1914) en Hilde (1914), allemaal in Montau geboven. De vijfde dochter, Eva-Marie (1917) werd pas na Hermann's overlijden geboren. Eva is mijn oma, begin 2017 is ze 100 jaar geworden. Hermann heeft haar dus nooit gezien.

Hermann was dus geboren Zwitser en had zich ergens laten overhalen de Duitse nationaliteit aan te nemen. Dat is hem uiteindelijk duur komen te staan. Najaar 1915 overlijdt zijn vader en wordt begraven in Langfuhr (Danzig). Hermann laat eind van het jaar zijn testament opstellen (zie hieronder), waarschijnlijk omdat hij weet dat hij als soldaat zal moeten dienen. Hij wordt ingezet in Frankrijk, exacte eenheid is niet meer te achterhalen (enkel de indicatie op zijn grafsteen resteren, zie hieronder) - de betreffende archieven zijn door oorlogsgeweld vernieitigd. Ergens eind april, begin mei 1916 moet hij nog thuis zijn geweest - hij verwerkt zijn vijfde dochter. Daarna verdwijnt hij naar Frankrijk. Zijn officiele overlijdensdatum is 17 aug 1916, maar mogelijk is dit niet eens de exacte datum. Omdat niet bekend is bij welke eenheid Hermann behorde, is het ook niet meer mogelijk de locatie te achterhalen.

Na Hermann's dood blijft zijn vrouw Marie alleen achter met 5 dochters en een melkfabriek, die met hulp van andere familieleden blijft draaien.

Marie Höfliger en haar vijf dochters (ca.1925)

Testament (26 december 1915)

Abschrift des Testaments von Hermann Diethelm, 26. Dezember 1915: [2] " Mein Testament: Für den Falle meines frühen, unvorhergesehenen Todes bestimme ich hiermit folgendes: Das mitgebrachte Vermögen meiner Ehefrau Marie ist angelegt bei der Norddeutschen Kreditanstalt in Tiegenhof und steht meiner Ehefrau hierüber die alleinige Verfügung zu. Von meinem Vermögen sollen meiner Ehefrau Marie geb. Höfliger M 100.000,= Einhundert Tausend Mark vorweg sichergestellt werden und soll sie hiervon den alleinigen Nießbrauch bis zu ihrem Toden haben, nach ihrem Tode fallen diese 100.000 M meinen Kindern zu gleichen Teilen zu: ferner vermache ich der Gemeinde Montau 1000 - Ein Tausend, die Zinsen hiervon sollen jährlich für arme Kinder der Gemeinde verwandt werden. Mark 1000 - Ein Tausend dem St. Adalbertus Verein Mark 1000 - Ein Tausend für die Kriegshinterbliebenen Mark 1000 - Ein Tausend für die Kriegsblinden Mark 1000 - Ein Tausend für die hlg. Kirch in Langfuhr Alles Übrige erben meine lb. Kinder zu gleichen Teilen und wird meine lb. Frau es sich angelegen sein lassen, dieselben zu braven, gesitteten Töchtern zu erziehen. Als Entgelt hierfür steht ihr der Nießbrauch des Vermögens der Kinder bis zu deren Großjährigkeit bzw. eventueller früheren Heirat zu. Meinen Bruder Adolf Diethelm - Rehhof bestimme ich zum Testamentsvollstrecker. Im Falle einer Behinderung desselben meinen Schwager Emil Krieg - Tiegenhof. Es ist mein Wunsch, wenn irgend möglich, auf dem Kirchhofe in Langfuhr, auf dem mein lb. Vater ruht, begraben zu werden. An alle meine lb. näheren Verwandten richte ich noch zum Schluß die Bitte, meinen treuen Hinterbliebenen mit Rat und Tat beistehen zu wollen. Montau den 26. Dezember 1915 gez. Hermann Diethelm "

1e Wereldoorlog

Slag aan de Somme (1 juli 1916 - 25 november 1916)

"Op 1 juli, de eerste dag van het offensief, nadat er een week lang zware beschietingen hadden plaatsgevonden, verloren de Britse en dominion-troepen 57.470 man, van wie 19.240 doden en 35.493 gewonden. Het was de rampzaligste dag in de Britse militaire geschiedenis. Dat dit offensief een grote doorbraak zou opleveren, bleek al snel een kostbare illusie. Toen de gevechten aan de Somme tegen het einde van november langzaam smoorden in de regen, ijzel, modder en sneeuw, hadden de legers uit Groot-Britannië en de dominions over een breedte van ongeveer 35 kilometer het front 10 kilometer weten op te schuiven, terwijl de Fransen bijna twee keer zoveel gebied hadden heroverd. Daarvoor waren meer dan een miljoen man gesneuveld of gewond geraakt. De verliezen van de Britse troepen en die uit de dominions bedroegen 419.654 man (van wie 127.751 gesneuveld), die van de Fransen 204.353 en van de Duitsers ongeveer 465.000. Door deze enorme verliezen en het geringe voordeel dat ermee was behaald, was de slag aan de Somme de verschrikkelijkste aan het westelijk front van heel de Eerste Wereldoorlog." [5]

Hermann moet op 38e jarige leeftijd het uniform aan. Hij ziet er wat volslank uit, niet getraind zou je zo zeggen. Hij heeft een sigaar in de hand om een beetje stoer te doen - misschien zichzelf wat moed te geven dat het wel gaat lukken. Het zal al bekend zijn geweest dat er enorme verliezen worden geleden, maar er is geen ontsnappen meer aan.

Hermann Diethelm in uniform

Ergens voorjaar vertrekt Hermann dus naar Noord-Frankrijk, het zal niet lang duren. Al in augustus komt hij te overlijden, begin oktober wordt zijn overlijden op de 'Verlustlisten' gepubliceerd.

Verlustlisten I.Weltkrieg [4]

3 Okt 1916

9 Dec 1916 ("Preussen 706") [Dit is een foutieve melding, hier wordt per abuis 'Dietleben' geschreven i.p.v. 'Diethelm']

3 Jan 1917 ("Preussen 724") [Dit is de correctie van de foutieve melding.]

Hermann wordt, zoals in zijn testament gevraagd, begraven in Langfuhr, waar ook zijn vader - pas het jaar daarvoor - zijn laatste rustplaats heeft gevonden.

Grafsteen " Hier ruht in Gott der Ldstpfl. [Landsturmpflichtiger] Herrm. Diethelm vom 1. Feldrekrutendepot 1.Komp. geb.am 27.11.77 gefallen am 17.8.16 --- Für Ehr und Pflicht, bis Herz und Klinge bricht. "

Bronnen

[1] Battle of the Somme, 1916; Britse documentaire Battle of the Somme (1916).
[2] Die Auswanderung aus der March nach Preussen in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts
    dargestellt an den Sippen DIETHELM, von L. Diethelm, 1990.
[3] Die Deutschen an der Somme 1914-1918, Gerhard Hirschfeld, Gerd Krumeich, Irina Renz, 2006.
[4] Verlustlisten I. Weltkrieg 
[5] De afdaling in de hel, p.75, Ian Kershaw, 2015.